به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام فاضل حسامی، استاد و پژوهشگر حوزه و دانشگاه در سومین بخش از موضوع قرآن و علوم اجتماعی به بیان نقاط اشتراک باقی‌مانده از برنامه قبل، بین جامعه‌شناسی قرآن‌بنیان و جامعه‌شناسی مصطلح پرداخت و اظهارداشت: در این زمینه به دو مسئله تأکید بر مسئله رهبری و رهبران در جامعه و نقش آنها در هدایت یا گمراهی جامعه و تأکید بر وجود تفاوت‌ها و اختلافات بین جوامع بشری اشاره کردند.
معنای انحراف در ادبیات علوم اجتماعی مصطلح
وی در بخش دوم برنامه، مقصود از انحرافات اجتماعی را بیان کرده و مواردی از انحرافات اجتماعی که در قرآن به آن اشاره شده مطرح کرد و افزود: انحراف در ادبیات علوم اجتماعی مصطلح، یعنی عملی که مطابق با هنجارها و قواعد پذیرفته شده جامعه نباشد و رویکرد ارزشی هم ندارد. یعنی کاری ندارد که این، خوب یا بد است. هرچند همه جامعه‌شناسان از وجود انحراف در جامعه رنج می‌برند و آن را امری ناپسند می‌دانند.
استاد حوزه علمیه بیان داشت: یکی از این انحرافات، روابط جنسی خارج از چارچوب خانواده و ازدواج است. انحراف دیگر، سرقت و دزدی است که در آیات شریفه قرآن کریم به آن اشاره شده است. انحراف دیگر نیز، نوشیدن مسکرات و شرب خمر است.
علل ایجاد و راه درمان انحرافات اجتماعی در قرآن کریم
حجت الاسلام حسامی با بیان اینکه یکی از عواملی که باعث شکلگیری و استمرار و رونق انحرافات در جامعه میشود، نخبگان و شخصیت‌های اثرگذار و بعضاً رهبران جامعه هستند، اظهارداشت: گاهی نیز جریان‌های فکری و فرهنگی و سیاسی، انحرافات را ایجاد می‌کنند. گاهی به تعبیر قرآن، ضالً و مضلً هستند و هنگامی که به آنها تذکر داده میشود، می‌گویند اتفاقاً فقط ما مصلح جامعه هستیم. همچنین دسته دیگری که در قرآن به آنها اشاره شده، گروه مترفین و ثروتمندان جامعه هستند که از جمله آنها قارون است که از قوم موسی بود، ولی علیه او طغیان کرد.
وی، دسته دیگر از عوامل انحراف را آداب و سنن مرسوم در جامعه عنوان کرد و گفت: البته ادبیات دینی درصدد آن نیست که روی همه سنتهای گذشته خط بطلان بکشد؛ زیرا فقط بعضی از آنها مضر بوده و زمینه انحراف را فراهم می‌کنند. لذا ساختارهای جامعه نیز می‌توانند زمینه انحراف را پدید آورند؛ همان ساختاری که قارون‌ها در آن به وجود می‌آیند یا سلبریتی‌ها رشد می‌کنند. در یک ساختار اقتصادی ناموزون و نامتعادل نیز شکاف طبقاتی زیادی می‌شوند. در نتیجه بعضی‌ها برای اینکه فقر و نداری خود را جبران کنند، دست به سرقت می‌زنند. ضعف کنترل اجتماعی نیز یکی دیگر از عوامل زمینه‌ساز وقوع انحرافات در جامعه است.
معرفی سه منبع علمی
در بخش معرفی کتاب نیز سه منبع مطالعاتی مفید معرفی شد که به این شرح است:
- المجتمع الاسلامی فی الرؤیة القرآنیه
نویسنده در این کتاب که به زبان عربی نگاشته شده، به مبادی و ویژگیهای نظام اجتماعی اسلامی در ۷ فصل پرداخته است. در فصل اول، سوره مبارکه حمد را چارچوب توحیدی سلوک اجتماعی ربانی انسان قلمداد کرده و در ذیل آیه شریفه «اهدنا الصراط المستقیم»، به هدفمند بودن زندگی انسانی اشاره کرده و در ذیل آیه «صراط الذین انعمت علیهم»، دیدگاه توحیدی در جامعه سالم و رهبری صالح را شرح میدهد. سپس در فصل دوم به تعریف اصطلاحات و برخی مقدمات در این زمینه پرداخته و ریشههای نظام اجتماعی بشری و هستی اجتماعی و جبر اجتماعی، سنتهای اجتماعی، عوامل تغییر و فروپاشی اجتماعی را از دیدگاه قرآن کریم تبیین میکند.
در فصل سوم به ویژگیهای نظام اجتماعی اسلامی، ویژگی جامعه اسلامی، عناصر نظام اجتماعی اسلامی از نگاه قران کریم پرداخته و در فصل چهارم و پنجم، نظام و فلسفه حکومت و صفات حاکم و عوامل سقوط دولت را نزد اهل بیت علیهم السلام شرح میدهد. در فصل ششم، خصوصیات نظام اقتصادی اسلامی را تبیین و در آخرین فصل، ویژگیهای نظام خانواده و جایگاه خانواده در نظام اجتماعی و همچنین شکلگیری جامعه اسلامی از دیدگاه قرآن کریم، شرح داده میشود.
این کتاب به وسیله آیت‌الله سید منذر حکیم تألیف و توسط انتشارات دارالولاء بیروت منتشر شده است.
- رساله دکتری با عنوان: صورتبندی نظام معنایی مفهوم گردشگری از منظر قرآن کریم
رساله «صورتبندی نظام معنایی مفهوم گردشگری از منظر قرآن کریم» توسط آقای احمد حسین‌زاده با راهنمایی حجت‌الاسلام و المسلمین آقای دکتر کریم خانمحمدی و مشاوره آقای دکتر داوود رحیمی سَجاسی و با هدف اخذ درجه دکتری در جامعه المصطفی تألیف شده است.
نگارنده در این تحقیق با روش تفسیر موضوعی استنطاقی و با بهره‌گیری از تکنیک مفهوم‌کاوی ایزوتِسو، به‌دنبال آن است که صورتبندی نظام معنایی مفهوم گردشگری در قرآن را کشف کند. دغدغه محقق در این تحقیق آن است که با مراجعه به قرآن کریم موضوع گردشگری را جستجو نموده و زوایای آن را تحلیل کند تا از این رهگذر بتواند به یکی از مسائل روز پاسخی داده باشد. محقق در فصل اول به کلیات تحقیق و مفاهیم مرتبط با گردشگری پرداخته است. در فصل دوم چارچوب مفهومی و ادبیات نظری گردشگری و سیر آن را هدف گرفته و به نظریه‌های موجود در این‌باره اشاره میکند. در فصل سوم، روش تحقیق و چگونگی به‌کارگیری روش تفسیر موضوعی استنطاقی قرآن کریم با استفاده از شیوه ایزوتِسو در دنبال کردن مفاهیم و مفصل‌بندی آنها در جهت معانی و برداشت‌ها از آیات ناظر به سیر و سیاحت و جهانگردی را پی گرفته است.
فصل چهارم این تحقیق آیات ناظر به گردشگری را در قرآن دنبال کرده و مواضع قرآن کریم درباره انواع گردشگردی و موارد مجاز و ممنوع را تحلیل کرده است.
- کتاب «جامعه در قرآن» آیت الله جوادی آملی
کتاب «جامعه در قرآن» تألیف آیت‌الله جوادی آملی به بررسی جامعه نمونه اسلامی بر اساس تعالیم قرآنی پرداخته است. این کتاب در شش بخش تدوین شده است و هر بخش شامل سه فصل است. کلیات، ساختار جوامع انسانی و اسلام آیین زندگی، عناوین فصل اول را تشکیل میدهد.
تعریف و تقسیم جامعه، نهادهای اجتماعی و عوامل تشکیل جامعه، عناوین فصل‌های بخش اول، و اقسام جامعه، منطق جامعه الهی و الحادی و قطب‌بندی‌های اجتماعی، بخش دوم را شامل میشود.
عناوین فصل سوم، حقیقت حیات، حیات انسان در اسلام و حیات اجتماعی انسان در اسلام؛ و بخش چهارم با نام «جامعه در قرآن» شامل سه بخش با عنوان‌های ابعاد اجتماعی اسلام، جامعه در آینه روایات و نسبت اسلام با دنیا است.
بخش پنجم و ششم به ترتیب اسلام و جامعه، موانع و راهکارها و اسلام در جهان معاصر نام دارد و عناوین سه گانه بخش پنجم؛ اصالت فرد و جامعه، عوامل شکوفایی جامعه و عوامل انحطاط جامعه از نگاه قرآن را تشکیل میدهد.
عناوین فصل‌های بخش پایانی نیز مبانی حکومت اسلامی و نظام دمکراسی، زمامداری در اسلام و آزادی در جامعه اسلامی نام دارد.
در بخشی از فصل دوم این بخش با عنوان ضرورت حکومت در عصر غیبت آمده است: «در زمان غیبت امام معصوم همه حقایق و اصولی که در دو عصر قبل (عصر رسالت و امامت) وجود داشت، محفوظ است. آنچه در عصر بعثت از اسلام بود با همه خصوصیات آن تا ظهور حضرت حجت، مهدی موعود (عج) ماندگار است؛ بنابراین سعة ظرف زمان به تعطیل احکام یا نسخ تعالیم اسلام نخواهد انجامید؛ پس طولانی شدن غیبت امام زمان(عج) نباید باعث انزوای اسلام، در نتیجه سبب عزلت مسلمانان در صحنه بین‌الملل شود.»
یادآور میشود: برنامه «قرآن و علوم» به تهیه‌کنندگی سیدشهاب لاجوردی و سردبیری حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رضایی اصفهانی و اجرای محمد عبادی، شنبه هر هفته، ساعت ۲۱ از شبکه قرآن و معارف سیما پخش شده و بازپخش آن نیز ساعت ۱۴:۱۵ روزهای یکشنبه، سه‌شنبه و پنجشنبه خواهد بود.
۳۱۳/۱۷
